طی دو سال گذشته گرایش بالایی در سطح جهانی برای خرید طلا ایجاد شده است، چرا که بعد از جنگ ارزها که از سال 2009 آغاز شد، بسیاری از دولت‌ها نگران کاهش ارزش ارز و ذخایر آن و همچنین نوسانات ارزی در دنیا شدند. به همین دلیل اکثر دولت‌ها به دو سیاست تنوع بخشی به سبد ارزی و خروج از انحصار و همچنین جایگزین کردن ذخایر طلا به جای ارز روی آوردند که اقدام دوم، قویتر از اقدام اول بود.
با اشاره به این که خریدهای کلانی در سطح دنیا انجام، و طی آن قیمت هر اونس طلا از 750 دلار به هزار و 500 دلار افزایش یافت رشدی معادل 100 درصد را رقم زد و این نگاه مثبت در حالی همچنان وجود دارد که برای بررسی آن باید مشخص کرد بازار طلا در شرایط رونق در کدام مرحله اوج، میانی یا پایانی قرار دارد.
طبق آمار جهانی برای سهماهه اول سال 2011 حدود 129 تن طلا به ارزش 5.7 میلیارد دلار در دنیا معامله شده که این ارزش معاملاتی و حجم، معادل کل ارزش معاملاتی سال 2010 بوده و نشان دهنده مثبت بودن آن است. این درحالی است که بازار طلا با شدت بیشتری مورد توجه مردم کشورمان قرار گرفته و پیش‌بینی می‌شود در سال 2011 میلادی، روند رو به رشدی برای بازار طلا وجود داشته باشد.
تحلیلگران بین المللی و اقتصاددانان ، قیمت هر اونس طلا تا پایان سال جاری میلادی را حداقل 1700 دلار و حداکثر 2000 دلار گمانه زنی می کنند. در این حالت حاشیه سود این محصول بین 13 تا 33 دلار خواهد بود.
در ایران ، دولت نظر مساعدی به رونق بازار طلا به عنوان یک کالای تجاری نداشته و سیاستهای کنترلی را برای عدم رشد کاذب طلا اعمال می کند . حال اگر طلا در ایران متناسب با شرایط جهانی هم رشد کند در 7 ماه آینده حداقل 40 درصد سود به همراه خواهد داشت چرا که علاوه بر افزایش بهای طلا، با افزایش نرخ تورم ،افزایش نرخ برابری ارز، و کاهش ارزش پول ملی نیز مواجه ایم.
از دیگر سو،دومین بازار رقیب بورس نیز ارز است و براساس آمارهای جهانی موسسات معتبر بین‌المللی، با وجود ادامه کسری تراز تجاری آمریکا، نزول دلار ادامه خواهد داشت و به پایین‌ترین رقم خود خواهد رسید. در ایران هم سیاست‌ها به گونه‌ای است که دولت حساسیت بالایی به ارز به عنوان کالای تجاری داشته و بر همین اساس اقداماتی در جهت کنترل آن انجام می دهد.
و اما سومین بازار رقیب بورس ، بازار مسکن است که طبق آمارهای موجود از بهمن ماه سال گذشته تا اردیبهشت ماه سال جاری - در حدود 10 تا 15 درصد رشد کرده و پیش‌بینی می‌شود از نیمه دوم سالجاری رشد شتابان و بی وقفه خود را آغاز نموده و عقب ماندگی چند ساله خود از تورم و بازارهای رقیب را جبران نماید.
تحولات بازار سکه و طلا در ایران
آگاهان بازار و تحلیلگران داخلی معتقدند که بازار همچنان تشنه خرید طلاست، فلزی که به نظر می رسد می تواند، حافظ ارزش دارایی های مردم در مقابل بحران باشد.
بانک مرکزی از اردیبهشت ماه سالجاری و در پی افزایش تفاوت قیمت سکه طلا در بازار ایران در مقابل قیمت جهانی این فلز ، وارد بازار شده و تلاش دارد تفاوت و حباب موجود را از میان برداشته و قیمت بازار طلای داخلی را به نقطه ای برساند که مطابق نوسانات قیمت جهانی حرکت کند، در این زمینه رییس بانک مرکزی جمله معروفی را به کار برد. « اگر نیاز باشد در سوپرمارکت ها هم سکه می فروشیم ».
به هر شکل به نظر می رسد حتی فروش در سوپر مارکت ها نیز نتوانست بازار سکه در ایران را به ارامش برساند، در این میان اخذ مالیات از فروش سکه نیز که توسط سازمان امور مالیاتی در دستور کار قرار گرفت باعث شد فاصله قیمت سکه در بازار و سیستم بانکی به شکلی شود که در عمل فروش سکه در بانکها متوقف و دوباره مبادلات این عنصر متوجه بازار شود.
البته جالب آنکه می بینیم با فاصله کوتاهی قیمت سکه در بازار ،فاصله 4 درصدی مالیات بر ارزش افزوده را بتدریج طی کرده و در حال نزدیکی به قیمت فروش سکه در سیستم بانکی است .مسئولین دولتی در توضیح این وضعیت، باز هم وجود حباب قیمتی را مطرح ساخته و لزوم تخلیه حباب از ارزش ذاتی سکه طلا را عنوان می کنند.
مقایسه بین قیمت واقعی سکه بر مبنای قیمت جهانی طلا با قیمت مبادلاتی و عرضه بانکی، نشان می دهد قیمت مبادلاتی در حال نزدیک شدن به نرخ عرضه بانکی است. از سوی دیگر ، با ابلاغ اخذ مالیات بر ارزش افزوده از سکه طلا از اول خرداد ماه سالجاری،نظام چند نرخی در این کالا در بازار بوجود آمده و همینک شاهد سه نرخ متفاوت برای سکه طلا در بازار کشور هستیم.
نرخ دولتی : که بر اساس محاسبات شناور بانک مرکزی باضافه 4 درصد مالیات بر ارزش افزوده تعیین گردیده و در بانکهای عامل به فروش می رسد.این نرخ در حال حاضر( مورخ 12 خرداد) به قیمت 4.492.800 ریال به خریداران عرضه می شود.
نرخ حراج بانک کارگشایی : که هر روزه با توجه به نرخ پایه تعیین شده، سپس چوب حراج می خورد همینک نرخ معاملاتی ربع سکه در حراج بانک کارگشایی و در بسته های صد تایی به مبلغ 128 هزار تومان صورت می گیرد.
نرح بازار آزاد: که همه روزه بعد از ساعت 11 صبح و پس از کشف قیمت ارز(خصوصأ دلار) در بازار آزاد و نرخ لحظه ای اونس در بازارهای جهانی ... تعیین گشته و مورد معامله قرار می گیرد. بطوریکه امروز(پنجشنبه 12 خرداد) قیمت هر قطعه سکه طلای ربع در بازار سبزه میدان تهران به قیمت 130 هزار تومان داد و ستد می شود.
چرا تب طلا نمی خوابد؟
نگاهی به بازار جهانی طلا نشان می دهد بعد از بحران نیمه دوم دهه 70 میلادی که با انقلاب اسلامی ایران در بازارهای جهانی اتفاق افتاد، قیمت طلا در بازار جهانی در حدود دو دهه از ثبات نسبی بر خوردار بوده است.
از سال 2001 میلادی و در عمل بعد از حادثه 11 سپتامبر ،قیمت طلا در بازارهای جهانی با شیب بسیار تندی در حال افزایش است و بحران های سیاسی- اقتصادی اخیر در منطقه اروپا،خاورمیانه،امریکا ... بر شدت افزایش قیمت طلا افزوده است. نمودار زیر به مأخذ بازارهای جهانی، شتاب رشد قیمت طلا از سال 2001 و پس از واقعه 11 سپتامبر را نشان می دهد.
این افزایش قیمت به گونه ای بوده است که قیمت هر اونس طلا از 272 دلار در پایان سال 2010، به 1542 دلار در حال حاضر رسیده و پیش بینی تحلیلگران بین المللی مبتنی بر عبور از سطح 2000 دلاری این فلز تا پایان سال جاری میلادی است.
این تحولات نشان می دهد بازار جهانی طلا طی دهه اول هزاره دوم میلادی، نقش خود را به عنوان فلز بحران، به خوبی ایفا کرده است و شاید به عبارتی ساده تر: با شرایط بحرانی که برای دلار به عنوان ارز بین المللی در بازار جهانی اتفاق افتاده است ، بازارهای جهانی پول به سمت احیای طلا به عنوان پشتوانه اصلی ارزش ... در حرکت هستند .
این وضعیت در بازار ایران نیز حاکم گشته است ولی هیچ گاه طی دهه اخیر به اندازه ای که امروز شاهد آن هستیم در اقتصاد کشور حساسیت پیدا نکرده بود. پیش از این، بازار طلا به عنوان یک سرمایه گذاری در کنار دیگر بازارهای جذاب برای نقدینگی عمل کرده و بخشی از حجم نقدینگی سرگردان جامعه را به خود جذب می کرد ولی در سالجاری به مانند سیاه چاله ای در حال بلعیدن نقدینگی است. ولی چرا؟
اگر بخواهیم دلایل حساسیت بازار سکه و طلا را در سال 90 برشمریم می توان تمامی تحلیل ها را در یک کلمه خلاصه کرد « بی اعتمادی».
بی اعتمادی به افق و چشم انداز اقتصاد کشور.چشم اندازی که ثبات در آن بسیار دور از ذهن بنظر می رسد. چشم اندازی که در آن نگرانی های ناشی از رشد تورم و افت ارزش دارایی ها به حدی است که صاحبان نقدینگی تلاش می کنند به هر ترتیبی، نقدینگی را از خود دور کرده و دارایی های غیر نقدی خود را افزایش دهند. این تنها دلیلی است که بازار طلا در ایران و در طی چند ماه اخیر را تا این حد آشفته ساخته است.
اهرمهای کنترلی و ایجاد بازارهای جدید
مسئولین و بانک مرکزی با اتخاذ سیاستهای بازدارنده در صدد مهار قیمتهای افسار گسیخته طلا و سکه در بازار هستند. بدون شک، اهرمهای کنترلی دولت در تعادل بخشی بازار طلا نقش مهمی ایفا خواهد نمود. اقدامات بانک مرکزی و کارگشایی در تخلیه حباب سکه طلا از ارزش ذاتی آن، در نوع خود قابل تقدیر است ولی سؤال اینجاست که تا چه زمانی حباب سکه طلا برای بانک مرکزی قابل مهار است؟ فرض کنید تقاضا در این بازار به حدی فزونی یابد که ذخایر رو به اتمام بانک مرکزی پاسخگوی این سطح از تقاضا نباشد؟
بنابر این، در صورتی می توان نقدینگی و نگرانی های ناشی از مهار آنرا در حرکت بسوی بازار طلا بر طرف نمود که بازاری با ابعاد 60 هزار میلیارد تومان نقدینگی سرگردان داشته باشیم.
چنین بازاری به قیمت امروز باید توان عرضه 1200 تن طلا را داشته باشد و چون چنین امری ممکن نیست بنابراین می توان با توسعه بازارهای موازی،نظیر حواله طلا ... تا حدی از شدت تقاضای هیجانی و التهاب موجود – کاست.
در حال حاضر یک نمونه از آن به عنوان حساب طلایی راه اندازی شده است. مسئولین راه اندازی حواله طلا اعلام کرده اند که تا کنون نزدیک به یک تن طلا، حواله صادر کرده اند.
بانیان و مسئولین این بازار صدور 10 تن حواله طلای غیر قابل واگذاری تا پایان سال را هدف گذاری کرده اند. کارمزد خرید و فروش این حواله در مجموع 4 درصد تعیین گردیده است که درآمد سرشاری را نصیب بانک عامل و متولیان این بخش خواهد نمود.
بازار حواله غیر قابل واگذاری طلا که متقاضیان را بدون ورود به بازار طلا ( یعنی خرید و فروش فیزیکی طلا) ،در نوسانات قیمتی این فلز گران بها شریک می سازد، در عمل می تواند برای جذب نقدینگی و آرامش فضای روانی صاحبان نقدینگی - که تلاش در حفظ ارزش دارایی خود را دارند - نقش بسزایی ایفا نماید.
ولی باز هم باید تذکر داد که این بازارها موقتی است و اگر در کنار چنین بازارهایی برای بهبود گردش اقتصادی کشور، چاره اندیشی نشود، در عمل تنها به سمت بی ارزش کردن بیشتر پول ملی قدم بر داشته ایم. یکی از مؤثرترین شیوه مقابله با وضعیت موجود(کاهش التهاب و تقاضای روزافزون طلا ، سکه،ارز )،افزایش نرخ سپرده های بانکی و انتشار اوراق مشارکت با نرخ بالاتر از 17 درصد است تا بخش اعظمی از منابع خارج شده از نظام بانکی و بازار پول،دوباره به این بخش جذب شده و در خدمت تولید و اقتصاد کشور باشد.